بانک احادیث اهل بیت (ع) جلد 6 - (علم و دانش)

حدیث1

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :

آفَهُ العِلمِ النِّسیانُ ؛

آفت دانش ، فراموشی است .

الخصال ، ص 416 .

حدیث2

قال الامام الهادی - علیه السلام - : العُجْبُ صَارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ، داعٍ إِلَی الغمطِ.

امام هادی - علیه السلام - فرمود: خودپسندی، (آدمی را) از طلب علم باز می دارد و به تحقیر دیگران فرا می خواند.

«بحار الانوار، ج 72، ص 199»

حدیث3

عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ - علیه السّلام - : طَلبَهُ الْعِلْمِ ثَلاثَه فَاعْرِفْهُمْ بِأعْیانِهِمْ وَصِفاتِهِمْ: صِنْفٌ یَطْلُبُهُ لِلْجَدَلِ وَالْمِراءِ، وَ صِنْفٌ یَطْلُبهُ لِلإسْتِطالَهِ و الخَتلِ وَصِنْفٌ یَطْلَبُهُ لِلْفِقْهِ وَالْعَقْلِ فَصاحِبُ الْجَدَلِ وَالْمِراءِ ... .

امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: جویندگان علم بر سه دسته اند پس آنان را با هویت واقعی شان بشناس: دسته ای از آنها دانش را به جهت جدل و مراء فرا می گیرند و دسته ای آن را جهت تفاخر و بزرگ نمائی می آموزند و دسته ای نیز آن را جهت فهمیدن و تعقل یاد می گیرند. پس اهل جدل و مراء آدم مردم آزار است، او در هنگام مناظره مانع از گفتار دیگران می شود و در میدان سخن مجالی برای دیگران قائل نیست و در عین حال خود را حلیم پارسا می نمایاند و حال آنکه باطن وی از خشوع و ورع تهی است و سرانجام خداوند نیز دماغ وی را به خاک می مالد.

«معالم الاصول و ملاذ المجتهدین، ص 15»

حدیث4

قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : أقرَبُ النّاسِ مِن دَرجَهِ النُّبوَّهِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ.

رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: نزدیک ترین مردم به مقام نبوّت، اهل جهاد و دانش اند.

«کنزالعمّال، ح 10647»

حدیث5

قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : مَنْ اَرادَ أَنْ یَنْظُرَ اِلی آدمَ فِی عِلمهِ، و اِلی نوُحِ فی حِکمَتِهِ وَ اِلیَ اِبراهیمَ فی حِلمِهِ فَلْیَنْظُر اِلیَ عَلیِّ بنِ اَبیِ طالِب.

رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: کسی که می خواهد علم و معرفت آدم ابوالبشر و حکمت نوح و حلم ابراهیم را ببیند، پس باید به سوی علی بن ابی طالب نگاه کند.

«بحار الانوار، ج 39، ص 35»

حدیث6

قال امیرالمؤمنین - علیه السّلام - : ... عَلَّمَنی اَلفَ بابٍ یَفْتَحُ مِنْ کُلِّ بابٍ اَلفُ بابٍ.

امیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمودند: پیامبر - صلی الله علیه و آله - هزار درِ علم و دانش را به من آموخت که از هر در آن هزار در دیگر گشوده می شود.

بحار الانوار، ج 38، ص 331

حدیث7

قالَ الامامُ الرّضا - علیه السّلام - : لم یَزَلِ اللهُ عالِماً بِالأشیاءِ قَبْلَ اَنْ یَخْلُقَ الأشیاءَ ... .

امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: علم خداوند در ازل و پیش از خلقت اشیاء، مثل علم او به اشیاء بعد از خلقت آنها بوده است.

«توحید صدوق، ص 145»

حدیث8

قالَ الامامُ الصادق - علیه السّلام - : اِنَّ اللهَ عِلُمٌ لا جَهَلَ فیه، حیاهٌ لامَوتَ فِیه، نورٌ لا ظُلمهَ فیه.

امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: خداوند (را) علمی است که هیچ جهلی در او نیست، حیاتی است که هیچ موتی در او نیست، نوری است که هیچ جنبه ظلمانی ندارد.

«توحید صدوق، ص 13»

حدیث9

قالَ الامامُ الصادق - علیه السّلام - : فانّه لَیَس لِعِلْمِهِ مُنتهی.

امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: همانا برای علم خداوند پایانی نیست.

«توحید صدوق، ص 134»

حدیث10

قالَ امیرُ المؤمنین - علیه السّلام - : خَرَقَ عِلْمُه باطِنُ غَیْبُ الستراتِ و اَحاطَه بغُموضِ عقاید السّریراتِ.

امیر مؤمنان - علیه السّلام - فرمودند: علم خداوند ژرفای پرده های غیب را شکافته است و به افکار و عقاید پنهان احاطه دارد.

«نهج البلاغه، خطبه 108»

حدیث11

عَنْ أمِیرِ الْمُؤمِنِینَ - عَلَیْهِ السَّلامُ - قالَ: وَ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِلْعِلْمِ أهْلاً وَ فَرَضَ عَلی الْعِبادِ طاعَتَهُمْ بِقَوْلِهِ: «و آتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أبْوابِها» وَ الْبُیُوتُ هِی بُیُوت العلْمِ الَّذی إسْتَوْدَعَتْهُ الأنبِیاءُ وَ أبْوابِها أوْصیاؤُهُمْ.

امیر المؤمنین - علیه السلام - فرمودند: خداوند برای «علم» جایگاهی مناسب مقرر داشته است و بر بندگانش اطاعت از آن را واجب گردانده و فرموده: از درب خانه داخل شوید و منظور از بیوت خانه های علم است که به انبیاء داده شده و أبواب آن اوصیاء آن ها هستند.

«نور الثقلین، ج 1، ص 177»

حدیث12

قالَ رَسُولُ اللهِ - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه - : عَلِیُّ بْنُ أبِی طالِبٍ أقْدَمُ اُمَّتِی سِلْماً وَ أکثَرُهُمْ عِلْماً وَ أَصَحُّهُمْ دِیناً وَ أفْضَلُهُمْ یَقِیناً و أحْلَمُهُمْ حِلْماً وَ أسْمَحُهُمْ کفّاً وَ هُوَ الْاِمامُ وَ الْخَلِیفَهُ بَعْدِی.

پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله - فرمودند: علی بن ابی طالب پیشگام امت من در گرویدن به اسلام است و علم و دانش او از همه بیشتر و دین او از همه کاملتر و یقین او از همه برتر و حلم او از همه بیشتر و دست او از همه بخشنده تر است و او امام و خلیفه پس از من است.

«أمالی صدوق، ص 8»

حدیث13

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

لا سَهَرَ إلاّ فی ثلاثٍ :مُتَهَجِّدٍ بالقرآنِ ، وفی طَلَبِ العِلمِ ، أو عَروسٍ تُهدی إلی زَوجِها .

شب زنده داری جز برای سه چیز روا نیست: تلاوت قرآن ، تحصیل دانش و یا فرستادن عروس به خانه شوهرش .

بحار الأنوار : 76 / 178 / 3 منتخب میزان الحکمه : 284

حدیث14

امام علی علیه السلام :

مُرُوا أولادَکُم بطَلَبِ العِلم ؛

فرزندان خود را به آموختن دانش وادارید .

کنزالعمّال : 45953 منتخب میزان الحکمه : 616

حدیث15

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ ؛

دان_ش را ، پ_یش از درگ_ذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز می رود .

کنز العمّال : 28733 منتخب میزان الحکمه : 482

حدیث16

الإمامُ الباقرُ علیه السلام

لسَلَمَهَ بنِ کُهَیلٍ والحَکَمِ بنِ عُتَیبَهَ: شَرِّقا وغَرِّبا لَن تَجِدا عِلما صَحیحا إلاّ شَیئا یَخرُجُ مِن عِندِنا أهلَ البَیتِ ؛

امام باقر علیه السلام- خطاب به سلمه بن کهیل و حکم بن عتیبه- فرمودند: اگر به شرق و غرب بروید ، هرگز دانش درستی را نخواهید یافت ، مگر همان چیزی که از ما خاندان صادر شود .

بحار الأنوار : 2 / 92 / 20

حدیث17

امام علی علیه السلام :

أعلَمُ النّاسِ المُستَهتَرُ بِالعِلم ؛

داناترین مردم ، کسی است که آزمند دانش باشد .

غرر الحکم : 3079 منتخب میزان الحکمه : 406

حدیث18

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

أعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إلی عِلمِهِ ؛

داناترین مردم ، کسی است که دانش مردم را با دانش خود جمع کند .

أمالی الصدوق : 27 /4 منتخب میزان الحکمه : 406

حدیث19

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

لَو خِفتُمُ اللّه َ حَقَّ خِیفَتِهِ لَعُلِّمتُمُ العِلمَ الّذی لا جَهلَ مَعَهُ ؛

اگ_ر از خ_دا ، چنان ک_ه س_زد ، می ترسیدید علمی به شما آموخته می شد که جهل و نادانی با آن همراه نبود .

کنزالعمّال : 5881 منتخب میزان الحکمه : 406

حدیث20

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

عِلمُ الباطِنِ سِرٌّ مِن أسرارِ اللّه عز و جل ، وحُکمٌ مِن حُکمِ اللّه ، یَقذِفُه فی قُلوبِ مَن شاءَ مِن عِبادِهِ ؛

علم باطنی ، رازی از رازهای خداوند عز و جل و حکمتی از حکمتهای خداست و آن را در دل هر کس از بندگانش که خواهد ، می افکند .

کنزالعمّال : 28820 منتخب میزان الحکمه : 406

حدیث21

امام صادق علیه السلام :

لَیتَ السِّیاطَ عَلی رُؤوسِ أصحابی حَتّی یَتَفَقَّهوا فی الحَلالِ والحَرا م؛

کاش بالای سر اصحابم تازیانه بود تا در احکام حلال و حرام فقیه شوند .

المحاسن : 1 / 358 / 765 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث22

امام باقر علیه السلام :

اِعلَمْ أ نَّهُ لا عِلمَ کطَلَبِ السَّلامَهِ ، ولا سَلامَهَ کسَلامَهِ القَلبِ ؛

بدان که هیچ دانشی چون طلب سلامتی نیست و هیچ سلامتیی مانند سلامت دل نمی باشد .

تحف العقول : 286 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث23

امام علی علیه السلام :

خَیرُ العُلومِ ما أصلَحَکَ؛

بهترین دانشها، دانشی است که تو را اصلاح کند.

غرر الحکم : 4962 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث24

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

خَیرُ العِلمِ ما نَفَعَ؛

بهترین دانش آن است که سودمند باشد .

أمالیالصدوق : 394 / 1 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث25

امام کاظم علیه السلام :

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم وارد مسجد شد ، دید عدّه ای گرد مردی جمع شده اند، فرمودند: چه خبر است؟ عرض شد : علاّمه است . فرمودند: علاّمه یعنی چه؟ عرض کردند: او داناترین مردم است به نسل و نسب های اعراب و جنگهای ایشان و به روزگار جاهلیّت و اشعار و زبان عربی . پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: اینها دانشی است که اگر کسی نداند، به او زیانی نرساند و اگر کسی بداند ، او را سودی نبخشد .

أمالی الصدوق : 220/13 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث26

امام علی علیه السلام :

وَاعلَم أ نَّهُ لا خَیرَ فی عِلمٍ لا یَنفَعُ ، ولا یُنتَفَعُ بِعِلمٍ لا یَحُقُّ تَعَلُّمُهُ .

ب_دان ک_ه در دان_ش ناسودمند خیری نیست و آموختن دانشی که سزاوار آموختن نیست ، سودی ندهد .

نهج البلاغه : الکتاب 31 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث27

امام علی علیه السلام :

العُلومُ أربَعَهٌ : الفِقهُ لِلأدیانِ ، والطِّبُّ لِلأبدانِ ، والنَّحوُ لِلّسانِ ، والنُّجومُ لِمَعرِفَهِ الأزمانِ ؛

دانشها چهار گونه اند: دانش فقه برای شناخت ادیان ، دانش پزشکی برای سلامتی بدن ها ، دانش نحو برای تصحیح گویش ها و دانش ستاره شناسی برای شناخت اوقات .

بحار الأنوار : 1 / 218 / 42 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث28

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

العِلمُ عِلمانِ : عِلمُ الأدیانِ ، وعِلمُ الأبدانِ؛

دانش بر دو قسم است : شناخت ادیان و شناخت کالبدها .

بحار الأنوار : 1 / 220 / 52 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث29

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

إنّما العِلمُ ثَلاثَهٌ : آیَهٌ مُحکَمَهٌ أو فَریضَهٌ عادِلَهٌ ، أو سُنَّهٌ قائمَهٌ ، وما خَلاهُنَّ فهُوَ فَضلٌ ؛

علم سه تاست : آیه ای روشن و نسخ ناشده ، یا فریضه ای میانه ، یا سنّتی پا برجای . و ماسوای اینها فضیلتی غیر ضرور است .

الکافی : 1 / 32 / 1 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث30

لا یَستَوی عِندَ اللّه فی العُقوبهِ الّذینَ یَعلَمونَ والّذینَ لا یَعلَمونَ ، نَفَعَنا اللّه وإیّاکُم بِما عَلِمنا ، وجَعَلَهُ لِوَجهِهِ خالِصا ، إنَّهُ سَمیعٌ مُجیبٌ؛

کیفر کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند، نزد خداوند یکسان نیست . خداوند ما و شما را از علمی که داریم بهره مند سازد و آن را برای خود خالص گرداند، همانا او شنوا و پذیرنده (دعا) است .

الإرشاد : 1 / 230 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث31

امام علی علیه السلام :

اعقِلوا الخَبَرَ إذا سَمِعتُموهُ عَقلَ رِعایَهٍ لا عَقلَ رِوایَهٍ؛ فإنَّ رُواهَ العِلمِ کَثیرٌ ورُعاتَهُ قَلیلٌ؛

هر گاه خبری را شنیدید ، در اندیشه به کار بستن آن باشید ، نه به فکر نقل کردنش ؛ زیرا بازگو کنندگان دانش بسیارند و به کار برندگان آن اندک .

نهج البلاغه : الحکمه 98 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث32

امام علی علیه السلام :

العِلمُ بِلا عَمَلٍ وَبالٌ ،العَمَلُ بِلا عِلمٍ ضَلالٌ؛

علمِ بدون عمل وزر و وبال است؛ وعملِ بدون علم گمراهی است.

غرر الحکم : 1587 ، 1588 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث33

امام علی علیه السلام :

الدّنیا کُلُّها جَهلٌ إلاّ مَواضِعَ العِلمِ ، والعِلمُ کُلُّه حُجَّهٌ إلاّ ما عُمِلَ بهِ ؛

دن_یا ه_مه اش ن_ادانی است، مگر آن جاها که علم باشد و علم همه اش حجّت (بردارنده اش) است ، مگر علمی که به آن عمل شود .

بحار الأنوار : 2 / 29 / 9 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث34

إامام علی علیه السلام:

نَّما زَهَّد النّاسَ فی طَلَبِ العِلمِ کَثرَهُ ما یَرَونَ مِن قِلَّهِ مَن عَمِلَ بِما عَلِم ؛

آنچه مردم را به تحصیل دانش بی رغبت کرده ، این است که می بینند کمتر عالمی است که به علمش عمل کند .

غرر الحکم : 3895 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث35

امام صادق علیه السلام :

لَیسَ العِلمُ بالتَّعلُّمِ ، إنّما هُو نُورٌ یَقَعُ فی قَلبِ مَن یُریدُ اللّه ُ تبارکَ وتعالی أن یَهدِیَهُ ؛

علم ب__ه آموختن نیست، بلکه در حقیقت نوری است که در دل هر کس که خداوند تبارک و تعالی خواهان هدایتش باشد ، می افتد .

بحار الأنوار : 1 / 225 / 17 منتخب میزان الحکمه : 572

حدیث36

امام صادق علیه السلام :

عَلَی العالِمِ إذا عَلَّمَ أن لا یَعنُفَ ، وإذا عُلِّمَ أن لا یَأنَفَ ؛

بر دانشمند است که هرگاه آموزش دهد ، درشتی و خشونت نکند و هرگاه کسی بخواهد به او علم آموزد ، ننگش نیاید .

تنبیه الخواطر : 1 / 85 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث37

امام علی علیه السلام :

العِلمُ مَقرونٌ بِالعَمَلِ ، فمَن عَلِمَ عَمِلَ ، والعِلمُ یَهتِفُ بِالعَمَلِ ، فإن أجابَهُ وإلاّ ارتَحَلَ عَنهُ ؛

علم و عمل به هم پیوسته اند . بنابراین ، هر که بداند ، عمل کند و هر که عمل کند ، بداند . علم ، عمل را صدا می زند ، اگر پاسخش داد می ماند وگرنه می رود .

نهج البلاغه : الحکمه 366 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث38

امام علی علیه السلام :

ثَمَرَهُ العِلمِ العَمَلُ بهِ ؛

میوه دانش ، به کار بستن آن است .

غرر الحکم : 4624 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث39

امام علی علیه السلام :

ثَمَرَهُ العِلمِ العِبادَهُ؛

میوه دانش ، پرستش است .

غرر الحکم : 4600 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث40

امام علی علیه السلام :

ثَمَرَهُ العِلمِ إخلاصُ العَمَلِ ؛

میوه دانش ، خالص گردانیدن عمل (برای خدا) است .

غرر الحکم : 4642 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث41

امام علی علیه السلام :

مَن أکثَرَ الفِکرَ فیما تَعَلَّمَ أتقَنَ عِلمَهُ ، وفَهِمَ ما لَم یَکُن یَفهَم ؛

هرکه در آموخته هایش زیاد بیندیشد ، دانش خود را استوار گرداند و آنچه را نمی فهمیده است بفهمد .

غرر الحکم : 8917 منتخب میزان الحکمه : 402

حدیث42

امام کاظم علیه السلام :

لا عِلمَ إلاّ مِن عالِمٍ رَبّانِیٍّ ، ومَعرِفَهُ العالِمِ بِالعَقلِ ؛

علم، جز از عال_م ربّانی به دست نیاید (یا آن را جز از عالم ربّانی نباید فرا گرفت) و شناخت چنین عالمی به خرد است .

مستدرک الوسائل : 11 / 258 / 12926 منتخب میزان الحکمه : 400

حدیث43

امام علی علیه السلام :

ما أخَذَ اللّه عَلی أهلِ الجَهلِ أن یَتَعَلَّموا حَتّی أخَذَ عَلی أهلِ العِلمِ أن یُعَلِّموا ؛

خ_داوند، از ج_اه_لان ب_رای آموختن تعهّد نگرفت ، مگر این که پیش از آن ، دانایان را به آموزش دادن آن متعهّد و موظّف ساخت .

نهج البلاغه : الحکمه 478 منتخب میزان الحکمه : 398

حدیث44

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

أیُّما رَجُلٍ آتاهُ اللّه ُ عِلما فکَتَمَهُ وهُوَ یَعلَمُهُ ، لَقِیَ اللّه َ عز و جل یَومَ القِیامَهِ مُلجَما بِلِجامٍ مِن نارٍ؛

هر مردی که خداوند به او دانشی دهد و او آن را ، با این که می داند ، مخفی نگه دارد ، در روز قیامت در حالی که افساری از آتش بر او زده شده است خداوند عز و جل را دیدار کند .

أمالی الطوسیّ : 377 / 808 منتخب میزان الحکمه : 398

حدیث45

امام باقر علیه السلام :

مُعَلِّمُ الخَیرِ یَستَغفِرُ لَهُ دَوابُّ الأرضِ ، وحِیتانُ البُحورِ ، وکُلُّ صَغیرَهٍ وکَبیرَهٍ فی أرضِ اللّه وسَمائهِ ؛

جنبندگان زمین و ماهیان دریاها و هر موجود ریز و درشتی در زمین و آسمان خدا ، برای آموزگار خوبیها آمرزش می طلبند .

ثواب الأعمال : 159 / 1 منتخب میزان الحکمه : 400

حدیث46

امام باقر علیه السلام :

مَن عَلَّمَ بابَ هُدیً فلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بهِ ، ولا یُنقَصُ اُولئکَ مِن اُجورِهِم شَیئا؛

هر که یک باب هدایت را آموزش دهد ، برای او همانند پاداش کسی باشد که به آن عمل کند و از پاداش عمل کنندگانِ به آن نیز چیزی کاسته نمی شود .

تحف العقول : 297 منتخب میزان الحکمه :

حدیث47

امام باقر علیه السلام :

تَذاکُرُ العِلمِ ساعَهً خَیرٌ مِن قِیامِ لَیلَهٍ ؛

ی_ک س_اعت م_ذاکره علمی ، بهتر از یک شب عبادت است .

الاختصاص : 245 منتخب میزان الحکمه : 398

حدیث48

امام باقر علیه السلام :

إنَّ قَلبا لَیسَ فیهِ شَیءٌ مِنَ العِلمِ کالبَیتِ الخَرابِ الَّذی لا عامِرَ لَهُ ؛

دلی که در آن چیزی از دانش نباشد، مانند خانه ویرانه ای است که آباد کننده ای ندارد .

أمالیالطوسیّ :543/1165 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث49

الامام علی علیه السلام

لِکُمَیلٍ لَمّا أخَذَ بِیَدِهِ وأخرَجَهُ إلَی الجَبّانِ فلَمّا أصحَرَتَنَفَّسَ الصُّعَداءَ وقالَ: یا کُمَیلُ ، العِلمُ خَیرٌ مِنَ المالِ ، العِلمُ یَحرُسُکَ وأنتَ تَحرُسُ المالَ ، والمالُ تَنقُصُهُ النَّفَقَهُ ، والعِلمُ یَزکو عَلَی الإنفاقِ ، وصَنیعُ المالِ یَزولُ بِزَوالِهِ .

امام علی علیه السلام- دست کمیل بن زیاد راگرفت و او را به سوی گورستان برد و چون به صحرا رسید ، آهی از نهاد برکشید و به او فرمودند- : ای کمیل ! دانش بهتر از دارایی است ؛ زیرا دانش از تو نگهبانی می کند امّا از دارایی تو باید نگهبانی کنی ، دارایی با خرج کردن کم می شود ، امّا دانش با انفاق زیاد می گردد . و دست پرورده مال و ثروت با از بین رفتن آن از بین می رود (احترام و موقعیت اجتماعی خود را از دست می دهد) .

نهج البلاغه : الحکمه 147. الجبّان والجبّانه : الصّحراء ، وتُسمّی بهما المقابر ( النهایه : 1/236)

حدیث50

امام علی علیه السلام :

إذا أرذَلَ اللّه عَبدا حَظَرَ علَیهِ العِلم؛

هر گاه خداوند (بخواهد) بنده ای را پست گرداند، او را از علم بی بهره سازد .

نهج البلاغه : الحکمه 288 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث51

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

طَلَبُ العِلمِ فَریضَهٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ ... بهِ یُطاعُ الرَّبُّ ویُعبَدُ ، وبهِ تُوصَلُ الأرحامُ ، ویُعرَفُ الحَلالُ مِنَ الحَرامِ ، العِلمُ إمامُ العَمَلِ والعَمَلُ تابِعُهُ ، یُلهَمُ بهِ السُعَداءُ ، ویُحرَمُهُ الأشقِیاءُ؛

تحصیل دانش بر هر مسلمانی واجب است ... با دانش است که پروردگار فرمانبری و پرستش می شود و با دانش است که پیوندهای خویشاوندی برقرار می ماند و حلال از حرام باز شناخته می شود . دانش پیشوای عمل است و عمل پیرو آن می باشد ، به نیکبختان دانش الهام می شود و شوربختان از آن محروم می شوند .

أمالی الطوسیّ : 488 / 1069 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث52

امام علی علیه السلام :

یا مؤمنُ ، إنّ هذا العِلْمَ والأدبَ ثَمَنُ نفسِکَ ، فاجتَهِدْ فی تَعلُّمِهِما ، فما یَزیدُ مِن عِلمِکَ وأدبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وقَدْرِکَ ؛

ای مؤمن ! این دانش و ادب جان بهای توست ، پس در فراگرفتن آن دو کوشا باش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود ، قدر و ارزشت فزونی گیرد .

مشکاه الأنوار : 135 منتخب میزان الحکمه : 14

حدیث53

امیر المؤمنین علیٌّ علیه السلام :

لِسائلٍ سَألَهُ عن مُعضِلَهٍ: سَلْ تَفَقُّها ، ولا تَسْأل تَعَنُّتا ؛ فإنّ الجاهِلَ المُتَعَلِّمَ شَبیهٌ بالعالِمِ ، وإنَّ العالِمَ المُتَعَسِّفَ (المُتَعَنِّفَ) شَبیهٌ بالجاهِلِ المُتَعَنِّتِ .

امام علی علیه السلام- در پاسخ به مردی که از آن حضرت سؤالی مشکل آفرین پرسید- فرمودند: به قصد یاد گرفتن بپرس ، نه برای آزردن و خطا گرفتن ؛ زیرا جاهلی که درصدد آموختن باشد همانند عالم است و عالمی که در بیراهه قدم نهد همچون جاهلی است که به قصد خطا گرفتن می پرسد .

نهج البلاغه : الحکمه320 منتخب میزان الحکمه : 260

حدیث54

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

السُّؤالُ نِصفُ العِلم .

پرسش نیمی از دانش است .

کنزالعمّال : 29260

حدیث55

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

العِلمُ خَزائنُ ومَفاتِیحُهُ السُّؤالُ ، فَاسألُوا رَحِمَکُمُ اللّه ُ فإنّهُ یُؤجَرُ أربَعهٌ : السائلُ ، والمُتَکلِّمُ ، والمُستَمِعُ ، والُمحِبُّ لَهُم؛

دانش گنجینه هایی اس_ت و ک_ل_یدهای آن پرسش است ؛ پس ، خدایتان رحمت کند ، بپرسید ، که با این کار چهار نفر اجر می یابند : پرسشگر ، پاسخگو ، شنونده و دوستدار آنان .

تحف العقول : 41 منتخب میزان الحکمه : 260

حدیث56

امام علی علیه السلام :

غایَهُ الفَضائلِ العِلم؛

اوج فضیلتها دانش است .

غرر الحکم : 6379

حدیث57

امام علی علیه السلام:

إنَّ العِلمَ حَیاهُ القُلوبِ ، ونورُ الأبصارِ مِنَ العَمی ، وقُوَّهُ الأبدانِ مِنَ الضَّعفِ؛

همانا دانش، (مایه) زندگی دلهاست و روشن کننده دیدگان کور و نیرو بخش بدنهای ناتوان .

أمالی الصدوق : 493 / 1 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث58

امام علی علیه السلام :

العِلمُ حَیاهٌ ؛

دانش ، زندگی است .

غرر الحکم : 185 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث59

امام علی علیه السلام :

کَفی بِالعِلمِ شَرَفا أن یَدَّعِیَهُ مَن لا یُحسِنُهُ ، ویَفرَحَ بهِ إذا نُسِبَ إلَیهِ ، وکَفی بِالجَهلِ ذَمّا یَبرَأُ مِنهُ مَن هُوَ فیهِ ؛

در ارجمندی دانش ، همین بس که کسی هم که آن را نیکو نمی داند دم از داشتن آن می زند و هر گاه نسبت علم و دانایی به او داده شود ، خوشحال می گردد ودر نکوهندگی نادانی ، همین بس که ، حتّی آدم نادان و بی بهره از دانش از آن بیزاری می جوید .

منیه المرید : 110 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث60

العِلمُ ضالَّهُ المُؤمِنِ ؛

دانش ، گمشده مؤمن است .

عیون أخبار الرِّضا علیه السلام : 2 / 66 / 295 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث61

امام علی علیه السلام :

لا شَرَفَ کَالعِلم؛

هیچ شرافتی ، چون دانش نیست .

نهج البلاغه : الحکمه 113 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث62

امام علی علیه السلام :

العِلمُ أشرَفُ الأحسابِ؛

دانش ، شریفترین شرافت خانوادگی است .

کنز الفوائد للکراجکیّ : 1 / 319 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث63

امام علی علیه السلام :

العِلمُ نِعمَ دَلیلٌ؛

دانش ، چه نیکو راهنمایی است .

غرر الحکم : 837 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث64

امام علی علیه السلام :

العِلمُ مِصباحُ العَقلِ ؛

دانش ، چراغ خرد است .

غرر الحکم : 536 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث65

امام علی علیه السلام :

رَأسُ الفَضائلِ العِلمُ ، غایَهُ الفَضائلِ العِلم ؛

سرآمد فضیلتها ، دانش است ؛ نقطه پایان فضیلتها دانش است .

غرر الحکم : 5234 6379 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث66

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ ، والجَهلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ ؛

دانایی ، سرآم_د همه خوبیهاست و نادانی سرآمد همه بدیها .

بحار الأنوار : 77 / 175 / 9 منتخب میزان الحکمه : 396

حدیث67

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :

أکثَرُ النّاسِ قیمَهً أکثَرُهُم عِلما ، وأقَلُّ النّاسِ قیمَهً أقَلُّهُم عِلما ؛

با ارزشترین مردم، کسانی هستند که از دانش بیشتری برخوردارند و کم ارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش کمتری بهره مندند .

أمالی الصدوق : 27 / 4

حدیث68

امام علی علیه السلام :

حَسْبکَ مِن الجَهلِ أنْ تُعجَبَ بعِلْمِکَ؛

در نادانی تو همین بس که به دانش خود مغرور شوی .

أمالی الطوسیّ : 56 / 78 منتخب میزان الحکمه : 118

حدیث69

امام علی علیه السلام :

حَسْبکَ مِن الجَهلِ أنْ تُعجَبَ بعِلْمِکَ؛

در نادانی تو همین بس که به دانش خود مغرور شوی .

أمالی الطوسیّ : 56 / 78 منتخب میزان الحکمه : 118

حدیث70

امام علی علیه السلام :

الجَهلُ أدْوَأُ الدّاءِ؛

نادانی بدترین درد است .

غرر الحکم : 820 منتخب میزان الحکمه : 118

حدیث71

امام صادق علیه السلام :

لَیسَ العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ ،إنَّما هُوَ نورٌ یَقَعُ فی قَلبِ مَن یُریدُ اللّه ُ تَبارَکَ وتَعالی أن یَهدِیَهُ ، فإن أرَدتَ العِلمَ فَاطلُب أوَّلاً فی نَفسِکَ حَقیقَهَ العُبودِیَّهِ ، وَاطلُبِ العِلمَ بِاستِعمالِهِ ، وَاستَفهِمِ اللّه یُفهِمْکَ ؛

دانش به آموختن نیست ، بلکه نوری است که در دل هر کس که خداوند تبارک و تعالی بخواهد هدایتش کند ، می افتد . بنابراین ، اگر خواهان دانش هستی ، نخست حقیقت عبودیت را در جان خودت جویا شو و دانش را از طریق به کار بستن آن بجوی و از خداوند فهم و دانایی بخواه تا تو را فهم و دانایی دهد .

بحار الأنوار : 1 / 225 / 17 منتخب میزان الحکمه : 404

حدیث72

امام صادق علیه السلام :

جاءَ رَجُلٌ إلی رَسولِ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم فقالَ : یا رسولَ اللّه ، ما العِلمُ ؟ قالَ : الإنصاتُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : الاستِماعُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : الحِفظُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : العَمَلُ بهِ ، قالَ : ثُمَّ مَه یارَسولَ اللّه ؟ قالَ : نَشرُهُ ؛

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم آمد و عرض کرد : ای رسول خدا ! علم چیست ؟ فرمودند: خاموشی . عرض کرد : سپس چه ؟ فرمودند: گوش سپردن . عرض کرد : دیگر چه ؟ فرمودند: حفظ و مراقبت . عرض کرد : آن گاه چه ؟ فرمودند: به کار بستن آن . عرض کرد : سپس چه ای رسول خدا ؟ فرمودند: انتشار دادن آن .

الکافی : 1 /